Opracowanie fragmentu książki „Damy, rycerze i feministki” Sławomira Walczewska Str. 98- 154

Mężczyźni i kobiety

Różnice i relacje pomiędzy kobietą a mężczyzną są przedmiotem wielu dyskusji, także emancypacyjnych. Spoglądając z tej perspektywy otrzymujemy zupełnie nowe perspektywy myślowe i powody do dyskusji przenikających życie społeczne, naukę, politykę i język. Dziś , zamiast mówić wyłącznie o zasługach mężczyzn, przytacza się także udział kobiet w wielu przedsięwzięciach. Najbardziej widoczne jest to w języku, gdzie formy dawniej mające męskie konotacje, dziś stają się neutralne płciowo.

Emancypacja wyróżnia pięć różnych ujęć kobiety:

- kobiety są inne, gorsze od mężczyzn, wykonują też trudne i ważne zadania, ale one tylko im przynależą. Mężczyzna i przynależność do niego nie jest jednak źródłem jej wartości. Tylko ona sama o tym decyduje,

- kobiety są inne od mężczyzn , są od nich lepsze, szlachetniejsze i bardziej schludne. Mężczyźni są przy nich śmieszni i mali,

- kobiety i mężczyźni są sobie równi, choć różni ich płeć, są tacy sami i tak samo wartościowi,

- nie ma znaczenia kto jest lepszy a kto gorszy, znaczenie ma to, że kobiety są zależne od mężczyzn,

- jest potrzeba wyzwolenia ludzi od płci, od różnic.

Dowartościowanie kobiet

Emancypacja dąży do dowartościowania kobiet, do wyzucia ich z zasad dotąd obowiązujących i umożliwienia im spełniania się w dziedzinach przynależnych mężczyznom. Niestety często to dowartościowanie otrzymywało kształt idealizacji.

Hoffmanowa - kobieta nie jest nieracjonalnym ideałem, kobieta to człowiek mający swoją działeczkę do uprawy. Nie lubiła ani romantyzmu, ani wzniosłości i klasyfikowała kobiety na gorszym miejscu, niż mężczyzn, mobilizowała tym kobiety do wzmożonej pracy nad samą sobą.

Wojkowska - „główną rzeczą jest obudzenie się kobiety, wyniesienie przez samodzielność, przez uczucie siebie…”

Orzeszkowa - postulat uwolnienia się od klątwy „wiecznego niemowlęctwa i anielstwa”.

Dybowski - W krytyce kultury bardzo często używano poglądu, według którego kobieta jest lepsza od mężczyzny, cechy kobiece zwykle przeciwstawiano męskim i uważano, że to one podnoszą wartości kulturotwórcze. W sensie społecznym mężczyzna jest egoistą a kobieta altruistką, to kobieta zachowała swoją pierwotną „zwierzęcość”, bo w naturze zwykle samice zajmują się młodymi i to je nobilituje do roli przywódcy. Samiec natomiast nie jest związany tak bardzo z gniazdem. Dla Dybowskiego egoizm męski powiązany jest ściśle z upośledzeniem intelektualnym i etycznym. Wynika z tego, że europejskie podporządkowanie kobiet mężczyznom jest wbrew naturze a wynikło z tego, co przyniosły stulecia, w których kobieta była istotą nieczystą, też ze względu na menstruację comiesięczną.  Upadł więc matriarchat. Dybowski też twierdzi, że religia w znacznym stopniu przyczyniła się do zmiany postrzegania kobiet. Dla Dybowskiego kobieta jest zniewolona przez mężczyznę i wydaje na świat kolejne pokolenia niewolników. Współczesnością rządzi kult siły, kłamstwa i egoizmu, wszystko to doprowadziło do deprawacji społeczeństw.

Kobietom zarzucano częste i chętne pokazywanie ciała, odpierano te zarzuty tym, że mężczyźni nie mają czego pokazywać.

Wyższość kobiet nad mężczyznami

Sufrażystki i pierwsze parlamentarzystki polskie - uznają wyższość moralną kobiet nad mężczyznami.

Początek XX w.

Polski Związek Równouprawnienia Kobiet

Stowarzyszenie Równouprawnienia Kobiet Polskich.

Sufrażystki walczyły o równość płci, jednak chodziło im bardziej o prawa wyborcze i możliwość podejmowania decyzji politycznych.

Dylematy emancypacji - powstały po osiągnięciu praw politycznych przez kobiety, konstytucja zakazywała dyskryminacji ze względu na płeć. Kobiety mogły podejmować same decyzje o podróży, o podjęciu pracy, czy nawet o aborcji. Równo z tymi prawami, przyszedł problem tej natury, że kobiety, choć miały prawa, z nich nie korzystały.

Równe lecz różne

Równouprawnienie nie równało się z wyemancypowaniem. Kobiety będąc równymi wobec prawa, wciąż były gorsze. Dlaczego Tak się stało? Równość kobiet dotyczyła zrównania kobiet z mężczyznami we wszystkim, także w zawodach, niestety zatrudniano kobiety na męskich stanowiskach nieprzynoszących żadnych prestiżów. Uznano, że prawa w socjalizmie wyprzedzają aspiracje kobiet. Sprawy emancypacji ucichły do lat 80 , 90, gdy nowy ruch kobiet rozpoczął dążenia do zreformowania tego prawa, wyszły przy tej okazji wszelkie niedociągnięcia i niedotrzymywanie prawa. Ponownie rozpoczął się dyskurs emancypacyjny.

Bujwidowa - chcemy lepszych praw od mężczyzn.

Kobieta- niewolnica

Wojkowska i Janiszewska  – kobieta (XIX w.) jest niewolnicą mężczyzny.

Żmichowska -  niewolnictwo kobiet, to nie przeszłość, zmieniło tylko formę. Kobiety posiadają cechy niewolnicze, są uległe, tchórzliwe i podlizują się mężczyznom. Sprzeciw instytucji małżeństwa pod przymusem.

Wersja twarda - mężczyzna oprawcą i wrogiem kobiety.

Wersja miękka - to nie mężczyźni są źli, ale świat, który daje im takie przywileje kosztem kobiet.

Dla Żmichowskiej mężczyźni to próżniacy i bawidamki, choć wtedy literatura raczej mężczyzn czyniła bohaterami. W te poglądy wtapia się Orzeszkowa, „są mali i wielcy, okrutnicy i pantoflarze”, nie od nich powinna się emancypować kobieta, a od złego wychowania, prawodawstwa i norm społecznych co to narzucają. Przy czym uważa, że mężczyźni są też temu winni, bo to popierają.

Lata 80 i 90 XX w. niosą  wyłącznie strukturalną wyższość mężczyzny nad kobietą, mężczyzna jest wrogiem, gdy jego wypowiedzi lub czyny  są kierowane przeciw kobietom. W tym wszystkim dominuje wersja miękka.

Roszkowska patriarchat porównuje do systemu totalitarnego (komunizmu), podnosi uwikłanie w to obu płci.

Walczewska (1989)- sytuacja kobiet jest podobna do tej pod zaborami. „Kobiety pod męskim zaborem”, robiące to, czego chce „zaborca”.

Umińska - (1994) patriarchat -  „plemienna forma kultury”, kobieta jako towar. Kobieta wychodząca naprzeciw oczekiwaniom mężczyzn

Poza pułapką płci

Jedną z wielu form emancypacji kobiet była „ucieczka od płci”.

Przełom wieków przyniósł nadmierną erotyzację kobiet, stąd ucieczka kobiet przed własną płcią. To nie było zbyt popularne.

Przybyszewska - ideał „osobowość mentalna” , wyzbycie się cielesności i płci.

Irzykowski - najdoskonalsza w człowieku jest jego aureola, bo jest bezpłciowa, a narządy płciowe są brudne ze względu na czynności fizjologiczne.

Płeć ma charakter biologiczny, to materia posiada cechy męskie lub kobiece i to ona trzyma w więzieniu „płciowego ducha”.

Komornicka - przemiana w mężczyznę, transseksualizm, nie spotkało się z dobrym przyjęciem otoczenia, przemiana jej w mężczyznę była wyrazem tego, że nie chciała z kobiety stać się mężczyzną, ale człowiekiem.

Koncepcja Androgyne - „ukobiecenie mężczyzny, umeżczyźnienie kobiety”, podzielono więc zalety i wady miedzy obie płcie:

-kobieta jest słaba, delikatna, gadatliwa, kłótliwa,

- mężczyzna brutalny, mądry i silny.

Przymus małżeństwa

To jedna z form „kontraktu płci”, skupia w sobie różne rodzaje władzy:

- naturalizacja heteroseksualizmu,

- monogamia u kobiet,

- patrylokalność (kobieta zamieszkuje w domu mężczyzny)

- matrylinearność - ( kobieta przyjmuje nazwisko męża)

- praca kobiety,

- odizolowanie jej od innych kobiet.

Kobieta, która nie chce wyjść za mąż, jest w środowisku starą panną, co prowadzi do marginalizacji kobiety, zarówno w społeczeństwie, jak i w rodzinie. Małżeństwo obwarowane jest więc przymusem społecznym, fizycznym i psychicznym.  Dawniej kobieta nie miała nic do powiedzenia odnośnie przyszłego męża, to ojciec decydował o jej zamążpójściu. Obecnie jest inaczej.

Neutralizowanie represji małżeństwa:

-„sentymentalizacja małżeństwa”- na przełomie wieków doprowadziła do promocji związków nieformalnych, małżeństwo ograniczało miłość. Gloryfikowanie uczuć.

Opcja reformowania małżeństwa lub opcja odrzucenia go.

Koniec XIX wieku przyniósł rozszerzenie słowa MIŁOŚĆ, o doznania seksualne, pojawiło się postrzeganie małżeństwa pod tym względem, zauważono swobodę seksualną mężczyzn i ograniczenia kobiet w tym względzie.

„Medykalizacja relacji seksualnej”- ze względu na częste choroby weneryczne postulowano ograniczenie swobód seksualnych dla mężczyzn i realizację ich popędów w małżeństwie.

Demontaż staropanieństwa- „stara panna” przekształciła się w „kobietę samodzielną”, jednak wciąż groziły jej sankcje społeczne. Do teraz  stara panna była pojmowana negatywnie, względnie mogła iść do klasztoru.

Związki pomiędzy kobietami - kolejna alternatywa dla małżeństwa, nacechowana współpracą, przyjaźnią, czasem miłością.

Podwójny standard

Swoboda seksualna kobiet i mężczyzn miała różny wymiar, mężczyzna miał przyzwolenie społeczne na kontakty pozamałżeńskie, kobieta nie. Wiele zależało od statusu społecznego. Mężczyzna mógł mieć kontakty z kobietami o niższym statusie społecznym i nie był do niczego zobowiązany, kobiety niezamężne nie miały prawa do seksu, zamężne były zobowiązane do wierności mężowi.

Przełom wieków niesie obraz mężczyzny roznosiciela chorób, domagano się zakazu prostytucji i handlu kobietami.

Niebawem emancypacyjny dyskurs przyniósł opcję rozszerzenia swobód seksualnych dla kobiet.

Nałkowska - krytyka hipokryzji moralności promującej czystość.

„Rewolucja seksualna”(p. XX w.)

Postulaty wyzwolenia seksualnego kobiet, seks - droga do macierzyństwa, kobieta mówiąca otwarcie o swoich potrzebach jest uznana za niemoralną. Kobieta porządna, to taka co nie mówi o swoich pragnieniach i wszystko podporządkowuje woli męża i nie czerpie z tego przyjemności.
Niebawem „kobieta wyzwolona”- mówiąca otwarcie o swoich potrzebach, prowokująca mężczyzn, zaczyna stawiać warunki.

Krzywiecka - ujawnia sekrety kobiet, ( seks, orgazm, menstruacja itp.) wywołała oburzenie obu płci.

Sankcja staropanieństwa

Orzeszkowa – „wyrok moralnej nicości”, przedstawia stare panny, jako „złośliwe, obłudne, nabożne”, chce tym wynieść osobę starej panny, jako potrzebną działaczkę, czy nauczycielkę niosącą z sobą dobro i pożytek.

„Podźwignięcie się”- analogia do kobiety upadłej, „wy-padłej” z ogólnego pojmowania społecznego i konwencji obowiązującej w danym społeczeństwie.

XX w. przyniósł niezależność kobietom klasy średniej, same się utrzymywały nie rzadko z ciężkiej pracy. Mimo to wciąż musiały znosić śmiechy, obgadywanie itp.

Witkowska - postulat opieki społecznej nad kobietą samotną, postulat tworzenia domów dla samodzielnych kobiet.

Przyjaźnie kobiece

Możliwość tworzenia związków wolnych od instytucji małżeństwa,

Małżeństwo ”wolne od mężczyzny”- w  Monarchii Habsburskiej i pruskich Niemczech urzędniczka nie mogła wyjść za mąż,  tworzono więc domy dla tych panien, miały stanowić jedną szczęśliwą rodzinę.

„Wielka rodzina”- zapewniając wiele potrzeb starych panien, jednej nie była w stanie zaspokoić - potrzeby emocjonalnej, nie cierpiały one przez samotność, ale były same, to doprowadziło do związków między kobietami (przyjaźni, ale także homoerotyzmu), jednak nie wiele emancypacja i ruchy kobiece mówiły o tym temacie. Związki kobiety z kobietą trafiły do podziemia, przemilczane stały się tabu.